Jastrząb zwyczajny, jastrząb gołębiarz, kastruba (Astur gentilis) to gatunek dużego ptaka z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae). Do rodziny tej należą również orły, myszołowy i błotniaki. Występuje on w Euroazji oraz północno-zachodniej części Ameryki Północnej. W większości rejonów prowadzi osiadły tryb życia, choć ptaki z chłodniejszych obszarów migrują zimą na południe. Poza niewielkim obszarem Azji Południowej jest jedynym przedstawicielem swojego gatunku na tym terenie, dlatego często nazywany jest po prostu jastrzębiem. W 2023 roku populacje z Ameryki Północnej uznano za odrębny gatunek – Astur atricapillus.
Taksonomia
Jastrzębia gołębiarza po raz opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Carl Linnaeus w dziesiątej edycji swojego dzieła „Systema Naturae”. Nadał mu nazwę Falco gentilis. Początkowo umieszczano go w rodzaju Accipiter. Nazwa naukowa pochodzi z łaciny – „astur” oznacza jastrzębia. „Gentilis” odnosi się z kolei do szlachetności. W średniowieczu tylko arystokracja mogła używać gołębiarzy do polowań.
Występowanie
Jastrząb zwyczajny zamieszkuje rozległe obszary Eurazji. Występuje niemal w całej Europie, z wyjątkiem Irlandii i Islandii. Można go spotkać również w Rosji, z wyłączeniem tundry na dalekiej północy. Jego zasięg obejmuje także wschodnią Syberię, w tym Anadyr i Kamczatkę. Na południu pojawia się w północno-zachodnim Maroku, na Korsyce, Sardynii, południu Grecji, w Turcji, na Kaukazie, w Himalajach, zachodnich Chinach oraz Japonii. Zimą sporadycznie spotkać go można nawet w tak odległych regionach, jak Arabia Saudyjska czy Wietnam.
Wędrowne osobniki zaobserwowano także na Alasce, w Kanadzie, Irlandii, Afryce Północnej oraz na Bliskim Wschodzie i w Indiach. Jastrząb gołębiarz preferuje lasy liściaste i iglaste, choć nie wykazuje wyraźnych preferencji co do rodzaju drzew. Często bywa spotykany w miejskich parkach oraz małych zadrzewieniach, zwłaszcza w Europie Środkowej. Coraz częściej pojawia się w dużych miastach, takich jak Berlin czy Hamburg. W ostatnich dekadach obserwuje się wzrost populacji jastrzębi żyjących w gęsto zalesionych obszarach miejskich.
Kastrubę można spotkać na różnych wysokościach. Preferują jednak wyższe partie gór ze względu na kurczące się lasy w nizinnych częściach jego zasięgu. Zimą populacje zamieszkujące północne obszary lub górskie regiony migrują do cieplejszych lasów na niższych wysokościach. Większość jastrzębi pozostaje jednak w jednym miejscu przez cały rok, unikając migracji.
Opis
Jastrząb gołębiarz ma stosunkowo krótkie, szerokie skrzydła oraz długi ogon. Cechy te są charakterystyczne dla ptaków drapieżnych. Jego nogi są masywne, a palce wyjątkowo grube. Ubarwienie dorosłych osobników różni się w zależności od regionu – od niebieskoszarego po brązowoszare na grzbiecie, z ciemnym prążkowaniem lub plamkowaniem na białawym spodzie. Podgatunki azjatyckie mogą być niemal całkowicie białe lub czarne.
Zachowanie
Jastrząb gołębiarz zawsze występuje samotnie lub w parach. Gatunek ten jest silnie terytorialny. Dorosłe osobniki regularnie patrolują swoje terytoria, wykonując loty pokazowe. W okresie lęgowym obszar zajmowany przez parę może wynosić od 600 do 4000 hektarów. Terytoria te są energicznie bronione, by chronić gniazda, partnera oraz dostępu do pożywienia. Podczas pokazowych lotów jastrzębie często krążą wysoko, samotnie lub w duecie.
Zarówno samiec, jak i samica bronią swojego terytorium, ale każdy z nich przed osobnikami tej samej płci. Samce koncentrują się na rywalach, a samice na potencjalnych konkurentkach. Loty pokazowe odbywają się najczęściej między styczniem a kwietniem. Ich charakterystycznym elementem są powolne uderzenia skrzydeł, które przeplatają się z długimi ślizgami. Konflikty o terytoria zazwyczaj kończą się bez fizycznej konfrontacji. Młodszy ptak najczęściej ustępuje starszemu.
Migracja
Jastrząb gołębiarz uznawany jest za gatunek osiadły. Ptaki te częściowo jednak migrują. Najczęściej wędrują między wrześniem a listopadem, czasem aż do grudnia. Wiosenne przeloty trwają od lutego do kwietnia. Są one mniej intensywne i słabiej zbadane niż jesienne. Najwięcej ptaków przemieszcza się pod koniec marca i na początku kwietnia. Ciekawostką jest fakt, że niektóre jastrzębie żyjące na dalekiej północy pozostają na swoich terenach także zimą. Generalnie dorosłe osobniki rzadko oddalają się o więcej niż 300 km od letnich terenów. W Europie Środkowej większość ptaków przemieszcza się nie dalej niż 30 km przez cały rok, choć młode ptaki mogą pokonywać dystanse do 300 km.
Odżywianie
Jastrząb gołębiarz podobnie jak inne drapieżniki leśne, ma stosunkowo krótkie skrzydła i długi ogon. Umożliwia mu to zwinne, szybkie manewry podczas polowania w gęstej roślinności. Ten ptak drapieżny jest wyjątkowo skutecznym łowcą. Wykorzystuje swoją szybkość i naturalne osłony, takie jak drzewa czy krzewy, by zaskoczyć ofiarę. Poluje głównie w lasach. Sposób polowania zależy od regionu. W Anglii tylko 8% terenów łowieckich to lasy, podczas gdy w Szwecji aż 73-76% polowań odbywa się na tych obszarach. Zazwyczaj są to tereny znajdujące się w pobliżu otwartych przestrzeni. Jastrząb gołębiarz najczęściej atakuje z zaskoczenia. Siedzi na podwyższeniu i obserwuje teren. Po zauważeniu ofiary rozpoczyna szybki lot blisko ziemi, by zaskoczyć zdobycz.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Ruchy tektoniczne – czym są i jak kształtują nasz świat? Co czeka na nas w przyszłości?
- Kosmiczne śmieci – co to? Jak powstają? Czy mogą być niebezpieczne?
- Mikroplastik – co to jest i jak wpływa na florę i faunę
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Eurasian_goshawk [dostęp: 9.10.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Ferran Pestaña. Licencja: CC BY-SA 2.0.