Oczy pająka, czyli jak widzi pająk i ile ma oczu?

Pająki to jedne z najbardziej fascynujących stworzeń na naszej planecie, a ich narząd wzroku stanowi niezwykły przykład adaptacji do różnorodnych środowisk i stylów życia. Większość gatunków posiada ośmioro oczu rozmieszczonych w charakterystyczny sposób na głowotułowiu. Zapewnia im to niemal pełne 360-stopniowe pole widzenia¹. Liczba ta może jednak różnić się w zależności od rodzaju; niektóre osobniki mają sześć, cztery, a nawet dwie pary oczu. Ich funkcje i budowa są ściśle związane z trybem życia. Pająki aktywnie polujące, takie jak skakunowate, posiadają dobrze rozwinięte oczy główne. Umożliwiają im one stereoskopowe widzenie i precyzyjną ocenę odległości do zdobyczy². Gatunki tkające sieci mają słabiej rozwinięty wzrok. W większym stopniu polegają na wibracjach niż na bodźcach wzrokowych.

Jak mówi Księga Psalmu: Jak liczne są dzieła Twoje, Panie! Ty wszystko mądrze uczyniłeś: ziemia jest pełna Twych stworzeń (Ps. 104, 24). Trudno się z tym nie zgodzić, patrząc na bogactwo form życia, które widzimy w świecie przyrody. Pająki są jego doskonałym przykładem. Ich zdolność do rozróżniania kolorów, a nawet widzenia ultrafioletu, odgrywa kluczową rolę, szczególnie podczas komunikacji i rozpoznawania partnerów.

Jak widzi pająk? Postrzega świat w sposób odmienny od ludzi

Pająki postrzegają świat inaczej niż ludzie. Większość gatunków posiada cztery pary oczu, rozmieszczonych w specyficzny sposób na głowotułowiu³. Taka konfiguracja zapewnia im szerokie pole widzenia, które może obejmować niemal 360 stopni. Ich oczy dzielą się na dwie grupy: główne (pierwotne), odpowiadające za ostre widzenie i rozpoznawanie szczegółów oraz wtórne, które specjalizują się w rejestrowaniu ruchu i orientacji przestrzennej. To właśnie dzięki oczom wtórnym zwierzęta są w stanie błyskawicznie reagować na otaczające je bodźce⁴.

Zdolności wzrokowe pajęczaków są bardzo zróżnicowane i zależą od trybu życia danego gatunku. Na przykład skakunowate, czyli pająki aktywnie polujące, mają niezwykle dobrze rozwinięte oczy główne, które umożliwiają im widzenie stereoskopowe – kluczowe podczas wykonywania skoków na zdobycz. Co więcej, potrafią one rozróżniać kolory, nawet w zakresie ultrafioletu. Ułatwia im to komunikację oraz odnajdywanie partnerów⁵. Z drugiej strony gatunki tkające sieci, takie jak krzyżakowate, posiadają stosunkowo słaby wzrok. Dlaczego? Ich przetrwanie zależy głównie od wyczuwalnych przez sieć wibracji. W świecie fauny spotkać można także osobniki, które całkowicie utraciły zdolność widzenia – na przykład te żyjące w ciemnych jaskiniach. W ich przypadku rozwinęły się inne zmysły – dotyku lub węchu.

Jakby tego było mało, to niektóre gatunki potrafią widzieć w całkowitej ciemności, dzięki specjalnym strukturom w oczach, które odbijają minimalne ilości światła⁶. 

Ile pająk ma oczu? Wszystko zależy od gatunku

Liczba oczu u pająków to jeden z najciekawszych przykładów tego, jak zwierzęta potrafią przystosować się do warunków środowiskowych, w których muszą egzystować. Choć najczęściej spotykamy pająki z ośmioma oczami, liczba ta może się różnić w zależności od gatunku. Niektóre osobniki, takie jak te z rodziny Caponiidae, mają tylko dwie pary, podczas gdy inne pajęczaki pozbawione zostały tego narządy całkowicie, przystosowując się do życia w ciemnych miejscach. W ich przypadku natura skupiła się na rozwijaniu innych zmysłów, takich jak wrażliwość na wibracje czy zdolność chemicznego wykrywania ofiar⁷.

Oczy pająków są rozmieszczone na głowotułowiu w specyficzny sposób, co zapewnia  szerokie pole widzenia. Często różnią się między sobą funkcjami. Oczy główne, zwykle większe i umieszczone centralnie, odpowiadają za ostrość widzenia oraz ocenę odległości. Z kolei boczne, mniejsze i bardziej liczne, są wyspecjalizowane w wykrywaniu ruchu. To właśnie dzięki nim zwierzęta mogą błyskawicznie reagować na potencjalne zagrożenie. Jak mówi Księga Hioba: Zapytaj zwierząt – pouczą. I ptaki w powietrzu powiedzą. Zapytaj Podziemia, wyjaśni; pouczą cię i ryby w morzu. Któż by z nich tego nie wiedział, że ręka Pana uczyniła wszystko? (Hi 12, 7-9). Trudno nie dostrzec Bożej mądrości, patrząc na precyzję, z jaką stworzone zostały pająki. Przykładem są choćby osobniki z gatunku Salticidae. Duża para oczu głównych sprawia, że osobniki należące do tego gatunku widzą obrazy w wysokiej rozdzielczości, niemal na poziomie zbliżonym do ludzkiego. Dodatkowo posiadają zdolność widzenia w ultrafiolecie, co to odgrywa ważną rolę w komunikacji oraz rozpoznawaniu partnerów podczas godów.

Nie mniej interesujące są gatunki tkające sieci, takie jak krzyżakowate. Mimo iż posiadają cztery pary oczu, mają wyjątkowo słaby wzrok⁸. Liczba oczu nie zawsze idzie zatem w parze z jakością widzenia. Natura dostosowała narządy wzroku pajęczaków do specyficznych potrzeb każdego gatunku. Czyni to pająki jednymi z najbardziej zróżnicowanych pod względem zdolności widzenia stworzeń na naszej planecie.

Czy pająki widzą człowieka? Jesteśmy zaledwie cieniem w tle

Pająki postrzegają świat zupełnie inaczej niż ludzie. Ich zdolność do zauważania tak dużych obiektów jak człowiek jest ograniczona i zależy od gatunku oraz trybu życia. Większość pajęczaków ma oczy przystosowane głównie do wykrywania ruchu i zmian w natężeniu światła. Oznacza to, że widzą jedynie rozmazane kontury obiektów znajdujących się blisko – w odległości nie większej niż 20-30 centymetrów. Dla nich człowiek jest co najwyżej niewyraźnym cieniem w tle. Ich reakcja na jego obecność zazwyczaj wynika z tego, że wyczuwają wibrację lub zapach.

Wyjątek stanowią pająki skaczące. Ich oczy główne są jednymi z najlepiej rozwiniętych w świecie tych zwierząt. Pozwalają im na ostre widzenie obiektów znajdujących się nawet daleko od nich. Osobniki z tego gatunku mogą z łatwością dostrzec człowieka, choć sposób interpretacji tego, co widzą, jest odmienny od ludzkiego. Skakunowate są w stanie rozróżniać kolory, posiadają zdolność do widzenia w ultrafiolecie. Obserwacje wykazały, że potrafią zauważyć także ruch ludzkiej ręki czy głowy⁹.

Większość pająków polega na innych zmysłach, aby orientować się w otoczeniu i reagować na obecność różnych stworzeń. Człowiek jako istota o znacznie większych rozmiarach niż zwierzęta, które stanowią ich naturalne zagrożenie, nie znajduje się w kręgu zainteresowania. Nawet jeśli pająk widzi człowieka, nie postrzega go jako istoty w pełni rozpoznanej, ale raczej jako abstrakcyjny element otoczenia. Wbrew powszechnym obawom pająki nie reagują na ludzi agresywnie. Wręcz przeciwnie – unikają kontaktu z nimi, kierując się instynktem przetrwania.

Jakiego koloru boją się pająki? Jasne barwy mogą przyciągać zwierzęta

Kolory jako takie nie wzbudzają w pająkach strachu, a to dlatego, że ich reakcje są oparte głównie na ruchu, świetle i wibracjach. Mimo to badania wskazują, że jasne barwy, takie jak biel, żółć czy zieleń mogą przyciągać niektóre osobniki¹⁰. Dlaczego? Przypominają im one ofiary, np. owady. Nie ma jednak dowodów na to, że konkretne odcienie wywołują także reakcje obronne. Postrzeganie kolorów przez pajęczaki różni się od ludzkiego – wiele gatunków widzi tylko niektóre barwy. Poza tym pająki nie odczuwają emocji (takich jak strach), a ich reakcje na bodźce wizualne wynikają z instynktu przetrwania. Na przykład, jeśli intensywna barwa zostanie powiązana z ruchem lub innym zagrożeniem, zwierzę może spróbować uciec lub się schować. Ważniejsze niż sam kolor jest to, w jaki sposób obiekt w ich otoczeniu się porusza i jak odbija światło.

Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:

• Dzikie konie w Polsce – gdzie występują?
• Czy rekiny są w Bałtyku, a jeśli tak, to jakie i czy są groźne?
• Ciąża słonia – ile trwa, jak przebiega i inne ciekawostki
• Czy Jezus zniósł Prawo Boże?
• Przykazania Boże – zmienne czy niezmienne?

Przypisy

1. Ile oczu mają pająki, Greelane, 08.12.2018, https://www.greelane.com/pl/nauka-tech-math/fauna–flora/how-many-eyes-do-spiders-have-4186467/?, [dostęp: 19.01.2025].
2. M. Bartos, Pająki oglądają filmy, Polska Akademia Nauk, https://journals.pan.pl/Content/127225/PDF/7_ACADEMIA_PL_2_26_2011_Bartos_Pajaki.pdf, [dostęp: 19.01.2025].
3. Pająki, [w:] Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Paj%C4%85ki? [dostęp: 19.01.2025].   
4. A. Jurgawka, Doskonały wzrok małego drapieżnika, Kopalnia Wiedzy, 09.07.2010, https://kopalniawiedzy.pl/pajaki-Servaea-vestita-wzrok-pajakow-skakuny-Daniel-Zurek-Macquarie-University,10824, [dostęp: 19.01.2025].
5. M. Bartos, Pająki oglądają…, op. cit.
6. Ile oczu mają…, op. cit.
7. lbid.
8. Krzyżakowate, [w:] Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Krzy%C5%BCakowate,  [dostęp: 19.01.2025].
9. Z punktu widzenia pająka, Uniwersytet Łódzki, 21.09.2024, https://www.uni.lodz.pl/nauka-i-badania/szczegoly/z-punktu-widzenia-pajaka,  [dostęp: 19.01.2025].
10. Jakiego kolory boją się pająki, Chreduta, 02.04.2024, https://www.chreduta.pl/jakiego-koloru-boja-sie-pajaki/? [dostęp: 19.01.2025].

© Źródło zdjęcia głównego: Canva.