W dzisiejszych czasach, gdy rywalizacja i presja w miejscach pracy oraz w szkołach często osiągają ekstremalne poziomy, mobbing stał się palącym problemem społecznym, który wymaga natychmiastowej uwagi i podjęcia konkretnych działań zaradczych.
Zjawisko to może dotknąć każdego, bez względu na wiek, płeć czy status zawodowy. Skutki odczuwają nie tylko osoby bezpośrednio nim dotknięte. Może on mieć również negatywny wpływ na funkcjonowanie całych organizacji. W niniejszym artykule przyjrzymy się, czym dokładnie jest mobbing, jakie przybiera formy, jak można go rozpoznać i przeciwdziałać mu, a także do kogo należy się zwrócić, aby uzyskać pomoc i wsparcie.
Czym jest mobbing i jakie jest jego znaczenie?
Mobbing, zgodnie z definicją przedstawioną przez polski Kodeks pracy (Art. 943 § 2), to działanie lub zachowanie, które charakteryzuje się uporczywym nękaniem lub zastraszaniem pracownika, prowadzące do jego izolacji, poniżenia czy nawet eliminacji z zespołu:
„Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników”.
Natomiast zgodnie z definicją Międzynarodowej Organizacji Pracy, mobbing to „obraźliwe i mściwe zachowanie, wyrażające się poprzez okrutne, złośliwe i upokarzające usiłowania zaszkodzenia jednostce lub grupie pracowników, którzy stają się przedmiotem psychicznego dręczenia. Mobbing zawiera w sobie bezustanne negatywne uwagi lub krytykę, izolowanie osoby od kontaktów społecznych, plotkowanie lub rozpowszechnianie fałszywych informacji”.
Mobbing to nie tylko problem interpersonalny między współpracownikami, ale często także efekt toksycznych praktyk zarządzania w firmie. Osoba doświadczająca tego zjawiska czuje się bezsilna, nierzadko nie jest w stanie obronić się przed agresywnymi działaniami skierowanymi w jej stronę. Skutki psychiczne takiego traktowania są poważne – od obniżonego poczucia własnej wartości, przez chroniczny stres, aż po poważne zaburzenia, takie jak np. depresja. Niestety mobbing często pozostaje niewidoczny dla osób z zewnątrz, w tym dla kierownictwa wyższego szczebla, co utrudnia szybkie rozwiązanie problemu.
Mobbing to zjawisko, które wymaga systemowej odpowiedzi, zarówno na poziomie organizacyjnym, jak i prawnym. Firmy powinny wdrażać jasne procedury antymobbingowe i promować kulturę szacunku oraz otwartości. Świadomość na temat tego zjawiska i jego skutków stale powinna być podnoszona, tak aby pracownicy wiedzieli, gdzie i jak mogą szukać pomocy.
Jakie są rodzaje mobbingu – kategorie prześladowania
Mobbing to złożone zjawisko, które może przyjmować wiele postaci – od subtelnych po jawne ataki na daną osobę. Każda forma mobbingu ma na celu zdestabilizowanie ofiary i osłabienie jej pozycji w grupie. Przyjrzyjmy się różnym rodzajom mobbingu oraz mechanizmom, które za nimi stoją.
- Przemoc słowna: często rozpoczyna się od drobnych, z pozoru błahych uwag, które z czasem przeradzają się w ciągłe, cyniczne czy sarkastyczne komentarze. Przykłady mogą obejmować ironiczne uwagi, bezpodstawną krytykę czy prześmiewcze docinki. Wszystkie one mają na celu zniszczenie samooceny ofiary.
- Izolowanie społeczne: jest to jedna z bardziej subtelnych, a zarazem destrukcyjnych form mobbingu, polegająca na ignorowaniu lub wykluczaniu osoby z grupy. Ofiara mobbingu jest pomijana podczas podejmowania ważnych decyzji, nie jest zapraszana na spotkania czy wspólne wyjścia. Prowadzi to do poczucia osamotnienia i wyobcowania.
- Podważanie kompetencji: ciągłe publiczne kwestionowanie umiejętności i decyzji ofiary ma na celu podważenie jej profesjonalizmu i umiejętności. Przykłady mogą obejmować zlecanie zadań znacznie poniżej kwalifikacji pracownika, co ma na celu jego poniżenie i ośmieszenie.
- Manipulacja: rozpowszechnianie fałszywych informacji czy plotek, a także obmawianie – wszystko to wpisuje się w tę kategorię. Chodzi o to, by zaszkodzić reputacji ofiary, co może prowadzić do pogorszenia jej pozycji zawodowej i społecznej.
Rozpoznawanie i aktywne przeciwdziałanie mobbingowi jest kluczowe, aby zapewnić zdrowe i bezpieczne środowisko wszystkim pracownikom lub uczniom. Co prawda, każda forma mobbingu wymaga odmiennej reakcji, ale wspólny mianownik jest jeden – podjęcie szybkich i zdecydowanych działań mających na celu ochronę ofiary.
Mobbing w pracy – jak rozpoznać i aktywnie reagować na prześladowanie
Mobbing w pracy może objawiać się na wiele sposobów. Często działania podejmowane w ramach tego zjawiska są na tyle subtelne, że niezwykle trudno je natychmiast zidentyfikować. Typowymi przykładami mobbingu są: nieustanna krytyka, ironiczne uwagi czy „żarty”, które mają na celu poniżenie i ośmieszenie pracownika. Innym przykładem może być celowe ignorowanie danej osoby, pomijanie jej w rozmowach lub niezapraszanie na ważne spotkania, co jest równie destrukcyjne.
Aby efektywnie przeciwdziałać mobbingowi i skutecznie walczyć z tym zjawiskiem trzeba się odpowiednio przygotować. Niezwykle ważne jest dokumentowanie każdego incydentu. Zapisywanie dat, miejsc, świadków oraz dokładny opis zdarzeń to fundament, na którym można oprzeć dalsze działania. W procesie dochodzeniowym – zarówno wewnętrznym, jak i w trakcie ewentualnego postępowania sądowego – posiadanie takich dowodów jest na wagę złota.
Reagowanie na mobbing wymaga odwagi i determinacji. Pierwszym krokiem powinno być zwrócenie się po pomoc do bezpośredniego przełożonego. W sytuacji, gdy to on jest sprawcą lub gdy reakcja z jego strony nie jest wystarczająca, należy zgłosić sprawę do działu kadr lub kierownictwa wyższego szczebla. Zgodnie z prawem antymobbingowym, które zostało wprowadzone w Polsce w 2004 roku, każda organizacja ma obowiązek zapobiegać mobbingowi. Podstawowym sposobem jest implementacja Wewnętrznej Polityki Antymobbingowej. Dokument ten powinien zawierać wyraźnie określone procedury postępowania na wypadek podejrzenia mobbingu, w tym wskazanie osób lub organów odpowiedzialnych za przyjęcie zgłoszenia i dalsze działania.
Mobbing w szkole – dlaczego występuje oraz do kogo zgłosić się o pomoc
Mobbing to zjawisko, które coraz częściej obserwowane jest w placówkach edukacyjnych. Jego przyczyny mogą być różnorodne, ale najczęściej pojawia się ono w wyniku różnic społecznych, rasowych czy z braku tolerancji wobec osób, które w jakiś sposób odbiegają od norm percepcyjnych danej społeczności. Dzieci i młodzież wyróżniające się na tle rówieśników z powodu swojego wyglądu, zainteresowań, pochodzenia etnicznego lub statusu społecznego mogą stać się celami ataków.
Rozpoznanie mobbingu w szkole nie zawsze jest proste, ponieważ często działania prześladowcze są ukrywane przed dorosłymi. Dlatego też tak istotne jest, aby uczniowie, którzy są świadkami lub ofiarami mobbingu, mieli kogoś, do kogo mogą zwrócić się o pomoc. Pierwszymi osobami, które powinny reagować, są nauczyciele i wychowawcy. To oni mogą szybko zauważyć niepokojące zmiany w zachowaniu lub samopoczuciu dzieci, mając z nimi codzienny kontakt.
W sytuacjach, gdy problem jest poważniejszy lub gdy interwencja na poziomie nauczyciela nie przyniosła oczekiwanych rezultatów, sprawa powinna zostać zgłoszona dyrekcji szkoły, na której spoczywa obowiązek zapewnienia bezpiecznego środowisko wszystkim uczniom. Władze placówki edukacyjnej mogą podjąć decyzję o przeprowadzeniu formalnego dochodzenia i/lub zastosowaniu procedur dyscyplinarnych wobec sprawców.
Jeżeli wszystkie te kroki okażą się niewystarczające, rodzice lub opiekunowie mają prawo zgłosić sprawę do kuratorium oświaty. Kuratorium ma obowiązek dbania o to, by szkoły przestrzegały prawa oraz chroniły dobrostan dzieci i młodzieży uczęszczających do danej placówki edukacyjnej. W niektórych przypadkach pomocne, a nawet konieczne mogą okazać się konsultacje z pedagogiem szkolnym lub psychologiem.
Gdzie zgłosić mobbing, jakie instytucje są do tego przeznaczone?
Pracownik, który czuje, że stał się ofiarą mobbingu, powinien jak najszybciej zacząć działać. W świetle art. 94^3 Kodeksu pracy każdy pracodawca jest zobowiązany do zapobiegania temu zjawisku. W pierwszym kroku o zaistniałym fakcie należy więc powiadomić bezpośredniego przełożonego. W przypadku, gdy mobberem jest kierownik, problem należy zgłosić do działu kadr lub BHP. Osoba, która padła ofiarą zjawiska mobbingu, musi sporządzić pisemne oświadczenie, które zawiera dokładny opis niepożądanych zachowań, a także wskazuje sprawcę. Do oświadczenia powinien zostać dołączony cały zgromadzony materiał dowodowy.
W przypadku gdy skarga nie przyniesie pożądanego efektu, o pomoc należy zwrócić się do Państwowej Inspekcji Pracy. PIP nie tylko interweniuje w sprawach związanych z mobbingiem, ale również oferuje bezpłatne porady prawne. Ofiary mogą także skierować sprawę do sądu pracy. Z prawnego punktu widzenia osoba, którą dotknęło zjawisko mobbingu, może oczekiwać odszkodowania za poniesione krzywdy. Wysokość odszkodowania określa sąd na podstawie opinii wydanej przez lekarza biegłego. Pracownik, który z powodu mobbingu zdecydował się na rozwiązanie umowy o pracę, ma prawo żądać od pracodawcy odszkodowania, którego kwota nie może być niższa niż wynagrodzenie minimalne.
Pomocą służą również organizacje pozarządowe specjalizujące się w prawach człowieka i mobbingu. Oferują one nie tylko wsparcie prawne, ale i psychologiczne. Ważne! Natychmiastową pomoc psychologiczną można uzyskać, dzwoniąc na całodobową infolinię 800 70 2222 lub za pośrednictwem strony: https://centrumwsparcia.pl.
Jak zgłosić mobbing – przewodnik krok po kroku
Dokumentacja
Aby sprawa o mobbing miała szanse powodzenia w sądzie, niezbędne jest zebranie jak najobszerniejszego materiału dowodowego. Znaczenie ma każdy incydent wskazujący na długotrwałe i systematyczne znęcanie się nad ofiarą. Ważnym dowodem w sprawie będą: notatki osobiste, e-maile, wiadomości SMS, a także nagrania czy fotografie świadczące o tym, że działania oprawcy miały charakter uporczywy.
Wsparcie
Mobbing to zjawisko bardzo trudne do udowodnienia. Dlatego też tak ważne jest uzyskanie wsparcia ze strony osób trzecich, które mogły być świadkami prześladowania lub same doświadczały podobnych sytuacji. Ich zeznania w sądzie są niezwykle pomocne.
Oficjalne zgłoszenie
Gdy zgromadzimy już odpowiednią dokumentację, kolejnym krokiem, który powinniśmy podjąć, jest oficjalne zgłoszenie problemu. W miejscu pracy o pomoc powinniśmy zwrócić się do działu kadr, bezpośredniego przełożonego lub do działu HR. Jeśli mobbing dotyczy środowiska szkolnego, o wystąpieniu tego zjawiska należy poinformować wychowawcę, dyrektora szkoły lub kuratorium. Każde zgłoszenie powinno być dokonane na piśmie, aby miało odpowiednią moc prawną.
Prawna pomoc
Zaleca się skorzystanie z usług adwokata specjalizującego się w prawie pracy lub prawach człowieka. Nie tylko doradzi on, jak efektywnie działać w danej sytuacji, ale również będzie reprezentować ofiarę podczas ewentualnego procesu sądowego. Profesjonalna pomoc prawna często okazuje się decydująca w walce o sprawiedliwość, zwłaszcza że to na ofierze ciąży obowiązek dostarczenia dowodów.
Jak radzić sobie z mobbingiem – o czym warto pamiętać
Stawianie czoła mobbingowi to wyzwanie nie tylko zawodowe czy edukacyjne, ale przede wszystkim test dla zdrowia psychicznego i fizycznego. W tak trudnych chwilach kluczowe jest, by nie lekceważyć własnych uczuć. Wsparcie specjalistów, takich jak psychologowie czy psychiatrzy, może okazać się kluczowe. Dlaczego? Długotrwały stres, który nieodzownie wiąże się ze zjawiskiem mobbingu, często prowadzi do poważnych problemów zdrowotnych, takich jak depresja czy zaburzenia lękowe. Terapia może pomóc odbudować poczucie własnej wartości i nauczyć skutecznych metod radzenia sobie ze stresem.
Równie ważne jest otaczanie się ludźmi, którzy znajdują się lub znajdowali się w podobnej sytuacji. Są oni w stanie zaoferować realne wsparcie emocjonalne. Dzielenie się doświadczeniami z innymi ofiarami mobbingu, na przykład w grupach wsparcia czy na forach internetowych, pomaga zrozumieć, że nie jesteśmy sami. W ten sposób możemy odbudować poczucie bezpieczeństwa.
Kolejnym krokiem jest budowanie świadomości na temat mobbingu w miejscu pracy czy szkole. Edukacja pracodawców, nauczycieli oraz pracowników i rówieśników przyczynia się do tworzenia środowisk, w których mobbing jest szybko rozpoznawany i zwalczany. Organizowanie szkoleń, warsztatów czy kampanii informacyjnych na temat skutków mobbingu i metod przeciwdziałania mu może znacząco poprawić kulturę organizacyjną.
W wielu krajach istnieją jasne przepisy prawne chroniące zarówno pracowników, jak i uczniów przed mobbingiem. Ich znajomość może pomóc w obronie i skutecznym dochodzeniu swoich praw.
Wreszcie, warto pamiętać, że pomoc jest zawsze dostępna, zarówno na poziomie organizacyjnym, jak i zewnętrznym – od konsultacji z działem HR, aż po interwencje zewnętrznych instytucji, takich jak Państwowa Inspekcja Pracy czy lokalne ośrodki wsparcia psychologicznego. Każdy ma prawo do pracy i nauki w środowisku wolnym od prześladowań, a świadomość dostępnych form pomocy jest pierwszym krokiem do osiągnięcia tego celu.
Źródła
- https://web.swps.pl/strefa-zarzadzania/artykuly/18976-mobbing-i-co-dalej-10-porad-dla-nekanych-w-pracy [dostęp: 18.09.2024].
- https://saleshr.pl/co-to-jest-mobbing-i-gdzie-go-zglosic/ [dostęp: 18.09.2024].
- https://poradnikpracownika.pl/-co-to-jest-mobbing-i-jak-mozna-z-nim-walczyc [dostęp: 18.09.2024].
- https://poradnikprzedsiebiorcy.pl/-co-to-jest-mobbing [dostęp: 18.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Canva.
