Inteligencja zwierząt: ośmiornica. Mistrz kamuflażu, stawiający wyzwanie teorii Darwina

Inteligencja zwierząt, która zadziwia

Złapane i osadzone w zamknięciu ośmiornice znane są z niesfornego zachowania, np. majstrowanie z zaworami odpływu lub ich zatykanie, powodujące przepełnienie akwarium¹. Inteligencja tych zwierząt może niejednokrotnie zadziwić. Są bardzo trudne do utrzymania w zamknięciu. Potrafią przecisnąć swe nie mające kości ciało przez otwór tylko nieco większy od ich oka – wystarczający by przecisnąć jedyną twardą część ciała, dziób podobny do papuziego².

Ośmiornica zwana ‘Inky’ (co znaczy atramentowa) zyskała sobie międzynarodowy rozgłos w r. 2016, gdy uciekła z Narodowego Akwarium w Nowej Zelandii. „Ślady” znalezione następnego ranka pokazały, że Inky przepchnęła się przez maleńką szparkę u góry swego pomieszczenia, by przesunąć się po podłodze do rury odpływowej i stamtąd do morza³.

Jedna złapana ośmiornica nauczyła się wyłączać elektryczne światła, używając swego syfonu, by wytryskiwać na nie wodę

Inne instytucje, które trzymały ośmiornice, miały podobne historie o „wielkich ucieczkach”, a także o nocnych napadach na inne akwaria, by stamtąd wyjadać ryby. Na skalistych wybrzeżach dzikie ośmiornice były obserwowane wychodzące na brzeg, by napadać na niczego nie podejrzewające kraby. Jedna złapana ośmiornica nauczyła się wyłączać elektryczne światła, używając swego syfonu, by wytryskiwać na nie wodę, powodując krótkie spięcie. Inna wydaje się nie lubiła jednej szczególnej osoby z personelu i spryskiwała ją słoną wodą, gdy ta tylko pojawiła się w zasięgu. Nawet po kilku miesiącach nieobecności osoba ta była rozpoznana i pryskane ataki natychmiast ponowiły się⁴.

Niektórzy widzą takie zachowania jako jasny dowód nadzwyczajnej inteligencji, choć inni badacze są raczej powściągliwi. Tradycyjne sposoby mierzenia inteligencji zwierząt są raczej trudne do zastosowania – np. ich ‘interakcje społeczne’, gdyż ośmiornice są zazwyczaj samotnicze. Są one również nadzwyczaj „trudne do przeprowadzania eksperymentów. (…) Niektóre odmawiają wykonania jakichkolwiek poleceń, są po prostu niesforne”¹. Badacze próbowali zastosować klasyczny test „pociągnij dźwignię, by dostać pokarm” z trzema ośmiornicami, ale nic nie wskórali. Jedna próbowała wciągnąć lampę do tanku, tryskała wodą na każdą zbliżającą się osobę i łamiąc dźwignię nie dała dokończyć eksperymentu.

Ośmiornice – zbyt łebskie?

Bez wątpienia ośmiornice są „bardzo dobre w wymyślnym uczeniu się”¹, np. są zdolne odkręcić wieko słoika zarówno od zewnątrz, jak i od wewnątrz⁵. Naukowcy często przyjmowali używanie narzędzi przez różne małpy – rzekomo to nasi ‘najbliżsi ewolucyjni krewni’ – jako dowód inteligencji. Ośmiornice podobnie okazały się zdolne używać muszli, wyrzuconych przez ludzi połówek kokosów i kamieni. Być może niechęć niektórych uczonych, by uznać to za dowody inteligencji, wypływa z tego, że ośmiornice nie plasują się nigdzie w pobliżu ssaków naczelnych na rzekomym „ewolucyjnym drzewie życia”.

Mózg ośmiornicy ma około 500 milionów neuronów – mniej więcej tyle, co mózg psa. Biorąc pod uwagę krótki okres życia ośmiornic (rok lub dwa), profesor Harvardu, Peter Godfrey-Smith określił wymyślność ośmiornic jako ewolucyjny paradoks – podobnie jak „wydanie wielkiej sumy, by zdobyć doktorat, a potem mieć dwa lata, by go użyć… ta rachuba jest wielce dziwna”¹.

Dwie trzecie tych neuronów znajduje się w mackach, co daje każdej nich jej ‘własny umysł’

Dwie trzecie tych neuronów znajduje się w mackach (często określanych jako ramiona lub nogi), co daje każdej nich jej ‘własny umysł’. Odcięta macka nadal przeszukuje dno. Gdy znajdzie coś jadalnego (przyssawki, macki ośmiornicy mają poczucie węchu/smaku), uchwyci to i próbuje podać tam, gdzie normalnie znajduje się otwór gębowy. Niewiarygodnie, odcięta część macki ośmiornicy potrafi odrosnąć z dokładnie tą samą długością, neuronami, przyssawkami, receptorami smaku, mięśniami i chromatoforami (owymi zdumiewającymi narządami zmieniającymi kolor skóry)⁶.

‘Kaskada’ wydarzeń molekularnych

Ta możliwość regenerowania straconych tkanek, organów i całych kończyn jest wielce interesująca dla badań (medyczne możliwości dla nas są ogromne). Choć większość skomplikowanej biochemii tego procesu jest nadal tajemnicą, wiadomo już, że „kaskada chemicznych sygnałów” jest częścią procesu „kierowania” wielorakimi „szczególnymi krokami”⁶. Wyzwalają one i kontrolują dostawę masy komórek macierzystych i naczyń krwionośnych w miejscu zranienia i ich następującą mobilizację/zanikanie stamtąd w miarę stopniowego odrastania macki. W biochemicznej ‘kaskadzie’ każdy krok jest zależny od poprzedniego, co jest problemem dla ewolucyjnego poglądu na pochodzenie.

Jeśli któregokolwiek kroku brak, albo jest wadliwy, to system nie działa, nie pozostawiając oczywistego dowodu dla ‘doboru naturalnego’, który by pozornie faworyzował przypuszczalne stadia pośrednie. Jak więc mógłby taki wspaniały system naprawy i regeneracji, istniejący w przewidywaniu utraty ramienia, w ogóle powstać przez neodarwinowską ewolucję, postępującą krok po kroku (będącą ‘ślepą’, bez planów, przewidywania lub celów – jak to podkreślają czołowi ewolucjoniści). Nieredukowalna złożoność jest ogromnym wyzwaniem dla teorii ewolucji.

‘Obca’ biologia

Jeszcze jednym wyzwaniem dla umysłu, przyznawanym przez samych teoretyków ewolucji jest to, że ośmiornice są „bezwzględnie różne od wszystkich innych zwierząt, nawet od mięczaków”, co doprowadziło do nazwania ich ‘obcymi’ – przybyszami z innego świata.⁷ W pracy naukowej z r. 2018 trzydziestu trzech naukowców ewolucjonistów poważnie argumentowało, że biologia ośmiornic potrzebowała wkładu genów z pozaziemskiego źródła!⁸ Pisali, że coś takiego jak „wymyślny” system nerwowy, „inteligentna złożoność”, osiem chwytnych ramion, oczy na zasadzie kamery, podobne do naszych własnych i natychmiastowy kamuflaż przez umiejętność zmieniania kształtu ciała i koloru „pojawiają się nagle na ewolucyjnej scenie”. Autorzy zauważyli także, iż „filogenetyka głowonogów [= usiłowania stworzenia ‘ewolucyjnych drzew’ dla ośmiornic, kałamarnic itd.] jest wysoce niekonsekwentna i myląca”.

Co więcej, proponowana progresja ewolucyjna od ‘prymitywnego’ łodzika do mątwy, do kałamarnicy, do ośmiornicy, wymagałaby „transformacyjnych genów… [które] nie są łatwe do znalezienia w jakiejkolwiek wcześniej istniejącej formie życia – jest więc do przyjęcia, że zostały zapożyczone z dalekiej ‘przyszłości’, według pojęć ziemskiej ewolucji, lub bardziej realistycznie z zewnętrznego kosmosu”⁸. Mechanizm tego, według sugestii autorów, polegałby na otrzymaniu potrzebnych genów przez infekcję populacji wczesnych kałamarnic pozaziemskimi wirusami, przywleczonymi na ziemię przez asteroidę lub kometę. Dla odmiany „kriokonserwowane zarodki ośmiornic miałyby łagodnie masowo wylądować z przestrzeni kosmicznej 275 milionów lat temu”.

Jakie są szanse?

Oczywiście, jak to też przyznaje tych 33 autorów, takie ‘poza-ziemskie’ pochodzenie „sprzeciwia się panującemu paradygmatowi”, a ewolucjoniści o poglądzie ‘tylko ziemia’ szybko się sprzeciwili. Ken Stedman, wirusolog i profesor biologii na Portland State University wskazał, że obecnie retrowirusy są ekstremalnie wybiórcze, jeśli chodzi o organizm gospodarza, który zainfekują. Retrowirus z przestworzy nie byłby wyewoluowany, by być dostosowanym do stworzeń żyjących na ziemi, powiedział Stedman, a „z pewnością nie dostosowany do czegoś takiego jak kałamarnica”⁹. Karin Mölling, wirusolog z niemieckiego Instytutu Molekularnej Genetyki (Max Planck Institute) stwierdziła, że idea pozaziemskiego pochodzenia nie może być traktowana poważnie. Nie ma na to żadnych dowodów”⁹.

Jednakowoż badacze sprzeciwiający się hipotezie pozaziemskiego pochodzenia nie podali żadnych sensownych odpowiedzi dla zasadniczej kwestii ‘ewolucji ośmiornicy’, która wpierw popchnęła owych 33 naukowców, by szukać odpowiedzi poza Ziemią.

‘Inteligentna złożoność’ = Inteligentny Projektant

Często słyszy się od ateistów wyzwanie: „Jakie są dowody na stworzenie?” Według słów z listu do Rzymian 1,20, ktokolwiek nie widzi ręki Stworzyciela w naturze, jest „bez wymówki”. Wspomniana uprzednio inteligencja ośmiornic i ‘inteligentna złożoność’ z pewnością wystarczają same w sobie, by wskazać na istnienie nawet bardziej Inteligentnego Projektanta, który stoi za tym wszystkim. Weź także pod uwagę zdumiewającą skórę ośmiornic, która umożliwia im widowiskowy kamuflaż (zob. Mistrzowie Maszkarady).

Inżynierowie pragną ‘wykraść’ tajemnice ośmiornic

Ośmiornica jest przepełniona cechami, które inżynierowie próbują skopiować (dziedzina ta ma angielską nazwę biomimetics). Przykład: przyssawki ośmiornicy trzymają się o wiele mocniej niż zaprojektowane przez człowieka. Badacze podejrzewali, że jest tak z powodu szeregów promieniowych rowków, które zwiększają powierzchnię poddawaną redukcji ciśnienia w czasie przyczepiania. Potwierdzili to przez laserową grawiurę powierzchni sztucznych przyssawek. Wszystkie wzory rowków wspierały siłę przyczepną, ale najlepsze rezultaty dały wzory promieniowe podobne jak u ośmiornic¹⁰. Wygląda na to, że Mistrz Inżynierii wiedział, co robi.

Wygląda na to, że Mistrz Inżynierii wiedział, co robi

Inni badacze także uznają, że rozwiązania różnych problemów, które wykazują ośmiornice są warte wysiłku, by je zrozumieć i skopiować, nawet jeśli nie przyznają zasług Temu, którego idee ‘kradną’:

Parząc na osiągnięcia natury wydaje się rozsądnym, by zrozumieć i odtworzyć zdolności zwierząt przez czerpanie i ‘kradzenie’ ich zasadniczych rozwiązań, które umożliwiają takie zachowania¹¹.

Oraz:

Projekt ten badał technologie dla wykradania głównego sekretu ramienia ośmiornicy, tzn. mięśniowy hydrostat i opracowanie miękkiego ciała robota, miękkich siłowników, czującej skóry i przyssawek¹².

Cudo z miękkim ciałem

Bez kości czy skorupy ramiona ośmiornicy są rzeczywiście mięśniowym hydrostatem z ciasno upakowanymi włóknami mięśniowymi ułożonymi w poprzeczne, wzdłużne i skośne mięśnie. Wybiórcze skurcze poprzecznych i wzdłużnych mięśni pozwalają na wyginanie (we wszelkich kierunkach w dowolnym miejscu ramienia i przesuwanie tego miejsca wzdłuż ramienia), a także wydłużenie lub skrócenie (do 70%!), a równoczesne skurcze usztywniają ramię¹³. Skurcze skośnych mięśni pozwalają na skręcanie¹⁴.

W dodatku ośmiornice są zdolne do ekstremalnych zmian kształtu całego ciała, pozwalające im ‘wlewać’ się w ciasne miejsca. Nic dziwnego, że ośmiornice są obiektem zazdrości dla inżynierów pracujących nad postępem robotyki miękkich aparatów. Możliwości zastosowań w medycynie są szczególnie kuszące, np. endoskop ze sterowaną sztywnością, możliwością sięgania i chwytania¹¹.

Znakomite skamieliny

Jeśli ośmiornica po śmierci nie zostanie pochłonięta przez padlinożercę, to jej ciało bardzo szybko rozkłada się w „niewiele więcej niż oślizgłą grudkę”¹⁵. Mark Purnell z Palaeontological Association (Towarzystwo Paleontologii) stwierdził, że znalezienie skamieliny ośmiornicy „jest mniej więcej tak samo prawdopodobne jak znalezienie skamieliny kichnięcia”¹⁵.

Ośmiornice zawsze były ośmiornicami

Jak więc wytłumaczyć skamieliny ośmiornic ‘datowane’ na 95 milionów lat „zdumiewająco dokładnie zachowane” z widocznymi skamielinami ramion, mięśni, przyssawek, wewnętrznych skrzeli, a nawet atramentu i wykazujące „zaskakujące podobieństwo do dzisiejszych ośmiornic”?¹⁵ 

Oto jak. Problem, jak tłumaczy 2 List Piotra 3,3–6, jest w tym, że ewolucyjni naukowcy umyślnie ignorują stworzenie (około 6 tys. lat temu) i potop, który nastąpił później, za czasów Noego (około 4.5 tys. lat temu). Przyjęcie biblijnego podejścia pokazuje, że skamieliny są spuścizną niezwykłego i szybkiego pogrzebania w osadzie wód potopu pełnym minerałów¹⁶. A także, ośmiornice zawsze były ośmiornicami reprodukującymi się według swego rodzaju¹⁷ (Rzymian 1,21), dokładnie tak, jak Bóg je zaprogramował – z bogactwem szczególnych cech budowy, większym niż konieczne do przetrwania w ich przydzielonym siedlisku. Ośmiornica rzeczywiście pasuje do wnikliwych słów Psalmisty: „O, jak liczne są dzieła twoje, Panie! Tyś wszystko mądrze uczynił: Ziemia jest pełna dóbr twoich!” (Psalmy 104,24).

Tłumaczył: Andrew Ostapowicz

Przypisy

1. Hunt, E., Alien intelligence: the extraordinary minds of octopuses and other cephalopods, theguardian.com, 29 March 2017.
2. Roberts, C., Just how smart is an octopus? washingtonpost.com, 6 January 2017.
3. Hunt, M., Inky the octopus squeezes through drain pipe …, stuff.co.nz, 12 April 2016.
4. Montgomery, S., Deep intellect, orionmagazine.org.
5. Zobacz: youtube.com videos: 'Octopus opening a jar to get dinner’ and 'Octopus canopen jar’.
6. Harmon, K., How octopus arms regenerate with ease, blogs.scientificamerican.com, 28 August 2013.
7. You might not believe it but octopuses are 'aliens’, reveals new DNA study, inquisitr.com, 13 August 2015.
8. Steele, E., and 32 others, Cause of Cambrian Explosion- Terrestrial or cosmic? Progress in Biophysics and Molecular Biology 136:3–23, 2018 | doi:I0.1016/j .pbiomolbio.2018.03.004.
9. Specktor, B., No, octopuses don’t come from outer space, livescience.com, 17 May 2018.
10. Tramacere, F., and 3 others, Octopus-like suction cups: from natural to artificial solutions, Bioinspir. Biomim. 10(3):035004, 2015 | doi:10.1088/1748-3190/l0/3/035004.
11. Ranzani, T., and 3 others, bioinspired soft manipulator for minimally invasive surgery, Bioinspir. Biomim. 10(3) :035008, 2015 | doi:I0.1088/1748-3190/10/3/035008.
12. Mazzolai, B., and Laschi, C., Octopus-inspired robotics, Bioinspiration & Biomimetics 10(3):030301, 2015 | doi :I0.1088/1748-3190/10/3/030301.
13. Hanassy, S., and 3 others, Stereotypical reaching movements of the octopus involve both bend propagation and arm elongation, Bioinspiration & Biomimetics 10(3):035001,2015 | doi:I0.1088/1748-3190/10/3/035001.
14. Cianchetti, M., and 4 others, Bioinspired locomotion and grasping in water: the soft eight-arm OCTOPUS robot, Bioinspiration & Biomimetics 10(3):035003, 2015 | doi:I0.1088/1748-3190/10/3/035003.
15. Day, S., Fossil sneeze caught, geolsoc.org.uk, 2009.
16. Graham, G., Fast octopus fossils reveal no evolution.
17. Prawdopodobnie wszystkie gatunki z nadrodziny Octopodoidea, z których większość należy do rodzaju Octopus, są tego samego „rodzaju ośmiornicami” (więcej na temat tworzonych gatunków: Ligers and wholphins? What next?).