Płazy (Amphibia) to zmiennocieplne, czworonożne kręgowce, które należą do gromady Amphibia. W szerokim znaczeniu stanowią grupę obejmującą wszystkie czworonogi z wyjątkiem owodniowców, czyli zwierząt posiadających błonę owodniową, takich jak gady, ptaki i ssaki. Zaliczają się do podgromady Lissamphibia, podzielonej na trzy rzędy: bezogonowe (Anura, do których należą żaby i ropuchy), ogoniaste (Urodela – salamandry) oraz beznogie (Gymnophiona – marszczelec pierścieniowy). Zamieszkują różnorodne środowiska; większość z nich żyje na lądzie, w gruncie, na drzewach bądź też w wodach słodkich.
Ich cykl życiowy zaczyna się od postaci larwalnej, która wykorzystuje skrzela do oddychania. Kijanki w późniejszym etapie przeobrażają się w dorosłą formę oddychającą za pomocą płuc. Wymiana gazowa występuje przez skórę. Co ciekawe, niektóre małe gatunki salamander i żab całkowicie pozbyły się płuc, polegając jedynie na oddychaniu przez skórę. Mimo zewnętrznego podobieństwa do gadów płazy wymagają dostępu do wody w celu rozmnażania. Nie mają bowiem błon płodowych w rozwoju ontogenetycznym. Ich złożone potrzeby rozrodcze oraz przepuszczalna skóra sprawiają, że są wrażliwe na zmiany warunków siedliskowych i zanieczyszczenie środowiska. Dlatego też często traktowane są jako gatunki wskaźnikowe. Gwałtowny spadek ich liczebności w ostatnich dekadach budzi niepokój naukowców na całym świecie.
Obecnie znamy około 8000 gatunków płazów, z czego prawie 90% to żaby. Najmniejszym znanym płazem jest pochodząca z Nowej Gwinei żaba Paedophryne amauensis, która osiąga zaledwie 7,7 mm długości, natomiast największym jest chińska salamandra olbrzymia (Andrias sligoi), która może dorastać do 1,8 metra długości. Nauka o płazach nosi nazwę batrachologii, natomiast herpetologia zajmuje się zarówno płazami, jak i gadami.
Bezogonowe
Rząd bezogonowych (Anura), pochodzący z greckich słów a(n)- (oznaczającego „bez”) i oura („ogon”), obejmuje żaby i ropuchy. Charakterystyczne dla tej grupy są długie tylne kończyny trzymane w zgięciu, krótsze kończyny przednie, błoniaste palce pozbawione pazurów, brak ogona, duże oczy oraz wilgotna, gruczołowa skóra. Członków tego rzędu o gładkiej skórze zwykle określa się mianem żab, natomiast tych o skórze brodawkowatej ropuch. Prawdziwe ropuchy zaliczane są do rodziny Bufonidae. Ich wielkość waha się od gigantycznej żaby Goliata (Conraua goliath) pochodzącej z Afryki Zachodniej, która osiąga 30 cm długości, po Paedophryne amauensis, odkrytą w 2012 roku w Papui-Nowej Gwinei, która mierzy jedynie 7,7 mm i jest najmniejszym znanym kręgowcem. Choć większość gatunków żyje w środowiskach wodnych lub wilgotnych, niektóre przystosowały się do życia na drzewach lub w warunkach pustynnych. Występują na całym świecie, z wyjątkiem obszarów polarnych.
Ogoniaste
Rząd Caudata (od łacińskiego cauda, oznaczającego „ogon”) obejmuje salamandry – wydłużone, nisko osadzone zwierzęta, które wyglądem przypominają jaszczurki. Jest to jednak cecha symplezjomorficzna, co oznacza, że nie są bliżej spokrewnione z jaszczurkami niż ze ssakami. Członkowie tego rzędu nie mają pazurów, ich skóra nie posiada łusek – gładka lub pokryta guzkami – a ogon często jest bocznie spłaszczony i czasami wyposażony w płetwę. Ich wielkość waha się od ogromnej salamandry olbrzymiej chińskiej (Andrias davidianus), mogącej dorastać do 1,8 metra długości, do maleńkiej Thorius pennatulus z Meksyku, której długość rzadko przekracza 20 mm. Zaobserwować je można głównie w regionach Laurazji, obejmujących Holarktykę na półkuli północnej. Rodzina bezpłucnikowatych (Plethodontidae) jest również spotykana w Ameryce Centralnej i Południowej na północ od dorzecza Amazonki.
Członkowie kilku rodzin salamander wykazują neotenię, co oznacza, że niektóre osobniki nie kończą w pełni przeobrażenia lub zachowują pewne cechy larwalne w wieku dorosłym. Większość przedstawicieli ogoniastych osiąga długość poniżej 15 cm. Mogą prowadzić zarówno lądowy, jak i wodny tryb życia, a wiele z nich spędza części roku w obu tych środowiskach. Na lądzie zwykle kryją się w ciągu dnia pod kamieniami, kłodami lub w gęstej roślinności, wychodząc o zmierzchu i w nocy na poszukiwanie pożywienia, takiego jak dżdżownice, owady i inne bezkręgowce.
Te duże płazy zachowują kilka larwalnych cech w stadium dorosłym. Ich oczu nie okrywają powieki, a szpary skrzelowe nie zanikają. Unikalną cechą tej grupy jest zdolność do ssania oraz obniżania lewej bądź prawej części żuchwy. Samce kopią gniazda i nakłaniają samice do złożenia sznurów jaj. Pilnują ich do momentu wyklucia się młodych. Oprócz oddychania płucami prowadzą też wymianę gazową przez liczne fałdy cienkiej skóry, której naczynia włosowate biegną blisko powierzchni.
Beznogie
Rząd Gymnophiona (od greckiego gymnos, oznaczającego „nagie”, oraz ophis, czyli „wąż”), znany również jako Apoda, obejmuje marszczelce – długie, cylindryczne, beznogie zwierzęta o kształcie przypominającym węża lub pierścienice. Dorosłe osobniki zazwyczaj osiągają od 8 do 75 centymetrów długości, z wyjątkiem Caecilia thompsoni, który może dorastać nawet do 150 cm. Ich skóra jest pokryta licznymi poprzecznymi fałdami, a u niektórych gatunków zawiera drobne, osadzone w niej łuski skórne. Oczy są szczątkowe, pokryte skórą i najprawdopodobniej służą jedynie do rozróżniania intensywności światła. Zwierzęta te posiadają również parę krótkich czułków w pobliżu oczu, które stanowią narząd zmysłów czucia i węchu.
Większość płazów beznogich żyje pod ziemią, drążąc w wilgotnej glebie, w rozkładającym się drewnie oraz pod ściółką, choć niektóre gatunki prowadzą wodny tryb życia. Składają jaja pod ziemią, a po wylęgu larwy przemieszczają się do pobliskich zbiorników wodnych. W niektórych przypadkach samice wysiadują jaja, a larwy przechodzą metamorfozę jeszcze przed wykluciem. Kilka gatunków jest jajożyworodnych – podczas pobytu w jajowodach żywią się wydzielinami gruczołowymi. Zamieszkują głównie tropikalne rejony Afryki, Azji oraz Ameryki Środkowej i Południowej.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Amphibian [dostęp: 28.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Brian Gratwicke. Licencja: CC BY 2.0.
