Mięczaki (Mollusca) to typ zwierząt bezkręgowych, należących do protostomów, które stanowią drugą co do wielkości grupę zwierząt po stawonogach (Arthropoda), z około 76 tysiącami istniejących gatunków. Jest to największa grupa zwierząt morskich, stanowiąca około 23% wszystkich nazwanych organizmów morskich, choć ich różnorodność obejmuje także gatunki słodkowodne i lądowe. Do najbardziej zaawansowanych neurologicznie bezkręgowców zaliczają się głowonogi, takie jak kałamarnice, mątwy i ośmiornice, podczas gdy najliczniejszą grupą są ślimaki (Gastropoda), które stanowią 80% wszystkich klasyfikowanych gatunków mięczaków.
Mięczaki charakteryzują się miękkim ciałem, w którym dominują mięśnie. Posiadają płaszcz, tworzący jamę wykorzystywaną do oddychania i wydalania. Większość z nich (z wyjątkiem małży) ma również radulę, czyli tarkę służącą do rozdrabniania pokarmu. Ich układ nerwowy jest złożony, a wiele gatunków posiada oczy oraz zmysły do wykrywania chemikaliów, wibracji i dotyku. System krążenia jest otwarty, a układ wydalniczy przypomina nerki. Najprostszy typ układu rozrodczego opiera się na zapłodnieniu zewnętrznym, choć występują również bardziej złożone odmiany. Mięczaki były i są ważnym źródłem pożywienia dla ludzi, choć w niektórych przypadkach mogą być niebezpieczne. Toksyny gromadzące się w ich ciałach mogą stwarzać ryzyko zatrucia pokarmowego.
Płaszcz i jama płaszcza
Płaszcz i jama płaszczowa stanowią kluczowe elementy anatomii mięczaków. Jama płaszczowa, będąca fałdem płaszcza, otacza znaczną przestrzeń, która jest wyścielona naskórkiem. Zależnie od środowiska, w którym żyje dany mięczak, jest ona narażona na działanie morza, słodkiej wody lub powietrza. W jamie płaszczowej znajdują się odbyt, para osfradiów (chemicznych sensorów wrażliwych na bodźce wchodzące do organizmu), najbardziej wysunięta do tyłu para skrzeli, a także otwory wyjściowe nefrydiów, zwanych organami Bojanusa (odpowiednik nerek), oraz gonad (narządów rozrodczych). W przypadku małży całe miękkie ciało mieści się w powiększonej jamie płaszczowej.
Powłoka
Brzeg płaszcza mięczaka wydziela muszlę, która jest zbudowana głównie z chityny i konchioliny (białko utwardzone węglanem wapnia). Wyjątek stanowi warstwa zewnętrzna. W prawie wszystkich przypadkach składa się ona bowiem tylko i wyłącznie z konchioliny (tzw. periostracum). Istnieje wiele grup, takich jak np. ślimaki nagoskrzelne, które wtórnie utraciły muszlę. Co ciekawe, mięczaki nigdy nie używają fosforanów do budowy twardych struktur, z wyjątkiem potencjalnie kontrowersyjnego przykładu Cobcrephora. Skorupy w większości składają się z aragonitu, chociaż czasami używany jest kalcyt, nierzadko z domieszką aragonitu.
Muszla zbudowana jest z trzech warstw: zewnętrznej (periostracum), złożonej z materii organicznej, środkowej zbudowanej z kolumnowego kalcytu oraz wewnętrznej, często perłowej, składającej się z laminowanego kalcytu. U niektórych gatunków zawiera ona otwory. Przykładem są otwory u uchowców, które służą do oddychania oraz uwalniania jaj i plemników. U łodzików z kolei przez wszystkie komory muszli przebiega struna tkanki zwana syfonem. Natomiast u chitonów, składa się ona z ośmiu płyt i jest penetrowana przez żywe tkanki zawierające nerwy oraz struktury sensoryczne.
Układ krążenia
Układ krążenia mięczaków jest otwarty, z wyjątkiem głowonogów. Chociaż są to zwierzęta celomatyczne, ich celomy są zredukowane do stosunkowo małych przestrzeni otaczających serce i gonady. Główna jama ciała to hemocel, przez który krąży krew i płyn celomatyczny. Obejmuje ona większość narządów wewnętrznych. Przestrzenie hemoceliczne pełnią funkcję efektywnego szkieletu hydrostatycznego. Krew zawiera pigment oddechowy, hemocyjaninę, transportującą tlen. Serce składa się z jednej lub więcej par przedsionków (aurikul), które odbierają natlenioną krew ze skrzeli i pompują ją do komory, skąd trafia do aorty – głównej tętnicy otwierającej się do hemocelu.
Przedsionki serca funkcjonują jako część układu wydalniczego. Filtrują produkty przemiany materii z krwi i usuwają je do celomu w postaci moczu. Para metanefrydiów, czyli „małych nerek”, znajdujących się za celomem, ekstrahuje z moczu wszelkie materiały nadające się do ponownego użytku, dodaje produkty odpadowe, a następnie wydala je poprzez przewody, które prowadzą do jamy płaszczowej.
Wyjątkiem są ślimaki z rodziny Planorbidae, zwane zatoczkami, które oddychają powietrzem i wykorzystują hemoglobinę, opartą na żelazie, zamiast hemocyjaniny (opartej na miedzi) do transportu tlenu w krwi.
Oddychanie
Większość mięczaków posiada jedną parę skrzeli. Mają one zazwyczaj kształt przypominający pióra, chociaż u niektórych osobników filamenty występują tylko po jednej stronie. Skrzela dzielą jamę płaszczową tak, że możliwy jest przepływ wody – wpływa ona od dołu, a wypływa górą. Filamenty są wyposażone w trzy rodzaje rzęsek. Jeden typ napędza przepływ wody przez jamę płaszczową, a pozostałe dwa pomagają utrzymać skrzela w czystości. Jeśli osfradia wykryją szkodliwe substancje chemiczne lub ewentualnie osady dostające się do jamy płaszczowej, rzęski mogą przestać się poruszać, dopóki nie znikną niepożądane czynniki. Każda skrzela jest połączona z hemocelą za pomocą naczynia krwionośnego, które doprowadza do niej krew, a następnie odprowadza ją z powrotem do serca.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Mollusca [dostęp: 27.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Magnus Kjærgaard. Licencja: CC BY-SA 2.5
