Antylopowiec szablorogi (Hippotragus niger) zamieszkuje sawanny leśne w Afryce Wschodniej i Południowej. Jego zasięg obejmuje tereny od południowej Kenii po Republikę Południowej Afryki, a także izolowaną populację w Angoli.
Taksonomia
Antylopowiec szablorogi należy do rodzaju Hippotragus, który obejmuje również wymarłego antylopowca modrego (H. leucophaeus) oraz antylopowca końskiego (H. equinus). Gatunek ten jest członkiem rodziny wołowatych (Bovidae). W 1996 roku przeprowadzono analizę mitochondrialnego DNA pozyskanego z wypchanego okazu antylopowca modrego. Badania wykazały, że ten wymarły gatunek nie znajduje się w kladzie obejmującym antylopowca szablorogiego i końskiego.
Podgatunki
Antylopowiec szablorogi dzieli się na cztery podgatunki, które różnią się zarówno wyglądem, jak i zasięgiem występowania:
- H. n. niger
H. n. niger jest podgatunkiem nominatywnym, opisanym po raz pierwszy w 1838 roku. Występuje na południe od rzeki Zambezi – głównie w północnej Botswanie oraz w dolinie Matsetsi w Zimbabwe. Niestety populacja spadła tam z 24 tys. w 1994 roku do zaledwie 450 osobników. W Republice Południowej Afryki populacja wynosi około 7 tys. zwierząt, z czego większość z nich żyje w rezerwatach. Tylko 15% populacji uważa się za w pełni czyste genetycznie. Anglo-American rozpoczął program hodowli czystych antylopowców szablorogich, aby odtworzyć ich pierwotną populację.
- H. n. variani
H. n. variani to największy podgatunek. Charakteryzuje się zarówno dużymi rozmiarami, jak i imponującą długością rogów. Występuje jedynie w centralnych regionach Angoli. Jest krytycznie zagrożony według Czerwonej Listy IUCN, a także objęty ochroną na mocy załącznika I CITES.
- H. n. kirkii
H. n. kirkii to podgatunek o największym zasięgu. Występuje w centralnej Angoli, zachodniej Zambii, Malawi, a także wschodniej Demokratycznej Republice Konga. Spotkać go można również w południowo-zachodniej Tanzanii. H. n. kirkii klasyfikowany jest jako narażony na wyginięcie.
- H. n. roosevelti
H. n. roosevelti to najmniejszy z czterech podgatunków. Występuje na wybrzeżach południowej Kenii, zwłaszcza w Rezerwacie Shimba Hills, a także na wschodnich terenach Tanzanii i północnego Mozambiku.
Nazewnictwo lokalne
Antylopowiec szablorogi nosi różne nazwy w lokalnych językach afrykańskich, m.in. swartwitpens (afrikaans), mBarapi (suaheli), iliza (xhosa) czy impalampala (zulu). W przeszłości w angielskich relacjach myśliwskich używano archaicznego terminu „potaquaine,” którego pochodzenie i dokładne znaczenie pozostają niejasne.
Opis
Antylopowiec szablorogi cechuje się dymorfizmem płciowym. Samce są cięższe i o około jedną piątą wyższe od samic. Długość ciała (bez ogona) wynosi od 190 do 255 cm, a wysokość w kłębie u samców sięga 117–140 cm. Masa ciała dorosłych samców to przeciętnie 235 kg, a samic – 220 kg. Ogon, zakończony pędzelkowatą kępką włosów, ma długość od 40 do 75 cm.
Ssaki te charakteryzuje zwarta i mocna budowa ciała, gruby kark oraz twarda skóra. Na szyi wyróżnia się dobrze rozwinięta, często pionowo ustawiona grzywa. Krótsza grzywa widoczna jest na gardle. Ubarwienie waha się od bogatego kasztanowego do czarnego. Samice i młode mają zwykle sierść w odcieniach kasztanowych lub ciemnobrązowych. Samce ciemnieją z wiekiem, osiągając czarną barwę po trzecim roku życia. W populacjach południowych samice również mogą mieć czarną sierść. Młode cielęta, w wieku poniżej dwóch miesięcy, mają jasnobrązową sierść z delikatnymi oznaczeniami.
Podbrzusze, policzki i podbródek są białe. Silnie kontrastuje to z ciemnym grzbietem i bokami ciała. Pod oczami wyrastają długie białe włosy, a przez nos biegnie szeroki, czarny pas. Zarówno samce, jak i samice mają pierścieniowate rogi, wygięte do tyłu. U samic osiągają długość 61–102 cm, a u samców mogą mieć nawet 81–165 cm. Antylopowce szablorogie żyją średnio 19 lat na wolności. W warunkach hodowlanych ich długość życia dochodzi do 22 lat.
Zachowanie
Antylopowce szablorogie zamieszkują sawanny leśne i trawiaste, szczególnie w porze suchej. Ich dieta składa się głównie ze średniej długości traw i liści. Regularnie odwiedzają jednak także miejsca bogate w sól mineralną. Zdarza się, że żują kości w poszukiwaniu niezbędnych składników odżywczych. Są zwierzętami dziennymi, jednak w największe upały ograniczają swoją aktywność. Tworzą stada liczące od 10 do 30 samic z młodymi, prowadzone przez jednego samca, zwanego bykiem.
Młode samce opuszczają stada około trzeciego roku życia. Gdy stado staje się zbyt duże, dzieli się na mniejsze grupy samic z cielętami, które formują nowe stada z jednym dorosłym samcem. Wygnane samce tworzą tzw. grupy kawalerów, składające się z maksymalnie 12 osobników. Najbardziej dominujący samiec w takiej grupie ma pierwszeństwo dołączenia do nowego stada, gdy pojawi się taka możliwość. Walki o dominację rzadko kończą się poważnymi obrażeniami.
W obliczu zagrożenia, na przykład ze strony lwów, antylopowce nie uciekają, lecz stawiają czoła drapieżnikom. Ich zakrzywione jak szabla rogi są potężną bronią, zdolną nawet śmiertelnie ranić napastnika. Zdarzały się sytuacje, w których lwy ginęły podczas takich starć. W latach 50.–70. XX wieku liczebność tych ssaków znacznie spadła z powodu epidemii much tse-tse.
Siedliska antylopowców, czyli trawiaste obszary sawanny, są coraz bardziej niszczone przez rozwój rolnictwa. Mimo to zwierzęta odgrywają kluczową rolę w swoim ekosystemie. Jako roślinożercy regulują wzrost traw, a także stanowią ważny element diety drapieżników.
Rozmnażanie
Rozród antylopowców szablorogich odbywa się sezonowo. Młode rodzą się w trakcie trwania pory deszczowej. Samice po około 9 miesiącach ciąży rodzą jedno cielę. Nowo narodzone zwierzę ma piaskowe umaszczenie, które doskonale maskuje je w naturalnym środowisku. Przez co najmniej 10 dni ukrywa się w gęstej roślinności, karmione przez matkę.
Młode antylopowce są odstawiane od mleka około ósmego miesiąca życia. Dojrzałość płciową osiągają między drugim a trzecim rokiem życia. W miarę dorastania ich sierść ciemnieje, co wpływa na rozwój pozycji w stadzie.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Lasówka złotawa
- Ortolan – trznadel ortolan
- Zaskakujące cząsteczki dinozaurów
- Kurczące się ryjówki kontra ewolucja
- Grzyby, które potrafią przejąć kontrolę nad życiem całego organizmu
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Sable_antelope [dostęp: 13.12.2024]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Charles J. Sharp. Licencja: CC BY-SA 4.0.
