Pajęczaki (Arachnida) to stawonogi z gromady pajęczaków należące do podtypu szczękoczułkopodobnych (Chelicerata) i nadgromady szczękoczułkowców. Do tej różnorodnej grupy zwierząt zaliczają się między innymi pająki, skorpiony, kleszcze, roztocza, zaleszczotki, kosarze, solfugi, biczykoodwłokowce oraz biczykowate. Każda z tych grup charakteryzuje się unikalnymi cechami morfologicznymi, jednak łączy je wspólna budowa ciała, w tym obecność szczękoczułków (narządów służących do chwytania i rozdrabniania pokarmu) oraz brak czułków, które są typowe dla innych stawonogów, takich jak owady.
Dorosłe pajęczaki posiadają osiem odnóży krocznych, które są przytwierdzone do głowotułowia. U niektórych gatunków przednia para nóg przekształciła się w narząd zmysłu, podczas gdy u innych wyrostki zwane nogogłaszczkami znajdujące się przed pierwszą parą odnóży mogą osiągać na tyle duże rozmiary, że przypominają dodatkową parę kończyn. Większość współcześnie żyjących pajęczaków to organizmy lądowe, jednak niektóre gatunki zamieszkują środowiska słodkowodne lub słonowodne. Do tej pory opisano ponad 110 tysięcy gatunków tych zwierząt, z czego aż 51 tysięcy to różne gatunki pająków.
Morfologia
Większość dorosłych pajęczaków posiada osiem odnóży krocznych, co odróżnia je od owadów, mających sześć nóg. Zwierzęta te posiadają także dwie pary przydatków, które zostały przystosowane do pełnienia różnych funkcji. Pierwsza para, szczękoczułki (chelicerae), służy do odżywiania oraz obrony, a kolejna — nogogłaszczki (pedipalpy) – do karmienia, poruszania się, i/lub funkcji rozrodczych. U skorpionów, zaleszczotków i kapturowców, nogogłaszczki zakończone są szczypcami, podczas gdy u biczykoodwłokowców, rozłupnogłowców, tępoodwłokowców i kosarzy służą do łapania ofiary. U solfugii przypominają nogi, przez co zwierzęta te sprawiają wrażenie, jakby miały dziesięć odnóży. Larwy roztoczy i kapturowców wyposażone zostały tylko w sześć nóg, a czwarta para pojawia się dopiero podczas linienia do postaci nimfy. Roztocza wykazują dużą zmienność: niektóre dorosłe osobniki mają sześć odnóży, a przedstawiciele nadrodziny szpecielowatych nawet osiem. Sześć nóg mają również samce z rodziny Podapolipidae, a samice jedynie jedną parę. Pajęczaki różnią się od owadów również tym, że nie posiadają czułków i skrzydeł. Ich ciało jest podzielone na dwie tagmy, nazywane prosoma i opistosoma (zwane też głowotułowiem i odwłokiem) lub na dwie pseudotagmy gnatosomę i idiosomę.
Głowotułów pajęczaków jest zazwyczaj pokryty pojedynczym, niesegmentowanym pancerzem. Odwłok — u bardziej prymitywnych form — jest segmentowany, choć w wielu grupach dochodzi do fuzji segmentów. Podział odwłoka na preabdomen i postabdomen jest wyraźnie widoczny u skorpionów, a u niektórych grup, jak np. roztocza, organ ten jest całkowicie zrośnięty. Skorpiony posiadają telson, który został przekształcony w żądło. U biczykoodwłokowców i rozłupnogłowców z kolei występuje on jako krótka struktura, zwana flagellum. W pobliżu jej podstawy znajdują się gruczoły, które wytwarzają kwas octowy w celu obrony przed drapieżnikami.
Podobnie jak wszystkie stawonogi, pajęczaki mają zewnętrzny egzoszkielet, a także wewnętrzną strukturę zbudowaną z tkanki przypominającej chrząstkę, nazywaną endosternitem, do której przyczepiają się grupy mięśni. U niektórych kosarzy może on być zmineralizowany.
Lokomocja
Większość pajęczaków nie posiada mięśni prostowników w dalszych stawach swoich odnóży. U pająków i biczykoodwłokowców kończyny są prostowane hydraulicznie dzięki ciśnieniu hemolimfy, która działa jak płyn ustrojowy rozprowadzający substancje odżywcze i gazy w ich organizmach. U solfugii oraz niektórych kosarzy prostowanie kolan odbywa się dzięki wysoce elastycznym zgrubieniom w kutykuli stawów. Skorpiony, zaleszczotki i inne kosarze wykształciły mięśnie umożliwiające jednoczesne prostowanie dwóch stawów kończyn — stawu między krętarzem a rzepką oraz między rzepką a golenią. Stawy skorpionów z kolei są prostowane na zasadzie sprężystego odrzutu.
Dieta i układ trawienny
Pajęczaki są głównie mięsożercami, odżywiającymi się częściowo strawionymi ciałami owadów i innych małych zwierząt. Skorpiony, pająki i zaleszczotki wydzielają jad z wyspecjalizowanych gruczołów, który służy do zabijania ofiary lub obrony. Zawiera on także enzymy trawienne pomagające w rozkładzie zdobyczy. Ślina kleszczy z kolei, skrywa antykoagulanty i substancje neutralizujące układ odpornościowy, a niektóre gatunki wytwarzają neurotoksyny.
Zwierzęta te wytwarzają enzymy trawienne w swoich żołądkach i za pomocą nogogłaszczków oraz szczękoczułków rozprowadzają je po ciałach martwych ofiar. Soki trawienne szybko zamieniają zdobycz w pożywną ciecz, która trafia do jamy przedgębowej, umiejscowionej tuż przed ustami. Za ustami znajduje się umięśniona, zesklerytyzowana gardziel, która działa jak pompa, zasysając pokarm przez usta i dalej do przełyku oraz żołądka.
Żołądek ma kształt rurkowaty, z licznymi uchyłkami rozprzestrzeniającymi się po całym organizmie. Zajmuje on większą część ciała zwierzęcia i łączy się z krótkim, zesklerytyzowanym jelitem oraz odbytem, umiejscowionymi w tylnej części odwłoka. Zarówno żołądek, jak i jego uchyłki produkują enzymy trawienne oraz absorbują składniki odżywcze z pokarmu.
Źródło
1.https://en.wikipedia.org/wiki/Arachnid [dostęp: 28.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Acrocynus. Licencja: CC BY-SA 3.0.
