Owady (Insecta) – z łac. Insectum to sześcionogie bezkręgowce należące do klasy Insecta, które stanowią największą grupę w obrębie gromady stawonogów. Ich ciała są zbudowane z trzech części – głowy, tułowia i odwłoka – a na każdej z trzech par nóg znajdują się przeguby. Dodatkowo posiadają chitynowy egzoszkielet, złożone oczy oraz czułki. To najbardziej zróżnicowana grupa zwierząt na Ziemi, z ponad milionem opisanych gatunków. Oznacza to, że stanowią ponad połowę wszystkich znanych gatunków zwierząt.
Układ nerwowy owadów składa się z mózgu i brzusznego łańcuszka nerwowego. W większości przypadków rozmnażają się, składając jaja. Oddychają za pomocą tchawek, które dostarczają tlen bezpośrednio do tkanek przez otwory na bokach ciała. Krew nie transportuje tlenu, a cyrkuluje go w hemoceli. Głównym narządem wzroku są złożone oczy, choć insekty posiadają również dodatkowe przyoczka. Wiele gatunków potrafi dobrze słyszeć, a to dlatego, że posiadają narządy bębenkowe, które umiejscowione są na nogach lub innych częściach ciała. Zmysł węchu z kolei rozwija się dzięki receptorom na czułkach i aparatach gębowych.
Rozwój owadów jest ograniczony przez nieelastyczny egzoszkielet, dlatego rosną poprzez linienie. Młode osobniki, różniące się strukturą i zachowaniem od dorosłych, przechodzą przez kilka stadiów rozwojowych. W przypadku insektów przechodzących czterostopniową metamorfozę pojawia się stadium poczwarki, podczas gdy gatunki z trzystopniową metamorfozą rozwijają się poprzez coraz bardziej dorosłe stadia nimf.
Dorosłe owady poruszają się, głównie chodząc lub latając, a niektóre gatunki potrafią pływać. Warto podkreślić, że są to jedyne bezkręgowce zdolne do długotrwałego lotu. Znane są osobniki prowadzące wodny tryb życia — ich larwy oddychają za pomocą skrzeli. Insekty są w większości samotnikami, ale pewne gatunki, takie jak pszczoły, mrówki i termity, tworzą złożone kolonie, podczas gdy inne, np. skorki, opiekują się potomstwem. Komunikują się ze sobą na różne sposoby. Samce potrafią na przykład wyczuwać feromony samic na duże odległości, a inne gatunki komunikują się za pomocą dźwięków.
Morfologia i fizjologia
Ciała owadów są segmentowane i wsparte na egzoszkielecie, twardej zewnętrznej powłoce zbudowanej głównie z chityny. Struktura ciała dzieli się na trzy połączone ze sobą jednostki: głowę, tułów oraz odwłok. Głowa wyposażona jest w parę czułków, złożone oczy, do trzech prostych ocelli, a także trzy zestawy przekształconych wyrostków, które tworzą aparat gębowy. Tułów dźwiga trzy pary odnóży oraz maksymalnie dwie pary skrzydeł, podczas gdy odwłok zawiera większość narządów odpowiedzialnych za trawienie, oddychanie, wydalanie oraz rozmnażanie.
Głowa owada zamknięta jest w twardej, silnie zesklerotyzowanej, niesegmentowanej torebce głowowej, która zawiera większość narządów zmysłów, w tym czułki, oczy złożone, ocelli oraz aparat gębowy. Tułów składa się z trzech części, od przodu do tyłu są to: przedtułów (prothorax), śródtułów (mesothorax) i zatułów (metathorax). Przedtułów nosi pierwszą parę nóg, śródtułów – drugą parę oraz przednie skrzydła, a zatułów – trzecią parę i tylne skrzydła. Największą częścią ciała jest odwłok. Zazwyczaj składa się z 11–12 segmentów i jest mniej zesklerotyzowany niż głowa czy tułów. Każdy jego segment posiada płyty górne (tergum) i dolne (sternum), które są połączone błonami z sąsiednimi segmentami. Na każdym segmencie znajdują się pary przetchlinków, przez które zwierzęta te oddychają.
Egzoszkielet składa się z dwóch warstw: epikutikuli, cienkiej i woskowej, odpornej na wodę warstwy zewnętrznej, która nie zawiera chityny, oraz grubszej prokutikuli — podzielonej na dwie części: zewnętrzną egzokutikulę i wewnętrzną endokutikulę. Wytrzymała i elastyczna endokutikula zbudowana jest z wielu warstw włóknistej chityny i białek, które krzyżują się ze sobą, tworząc wzór przypominający kanapkę. Egzokutikula natomiast jest sztywna i mniej zesklerotyzowana. W ramach adaptacji do życia na lądzie insekty wykształciły enzym, który wykorzystuje tlen do utwardzania naskórka. W przeciwieństwie do nich skorupiaki używają ciężkich związków wapnia do tego samego celu. Dzięki temu egzoszkielet owadów jest lekki.
Układ pokarmowy
Układ pokarmowy owada służy do pozyskiwania składników odżywczych i innych substancji z pożywienia, które spożywa. Istnieje znaczna różnorodność w jego budowie — w zależności od rzędu, etapu rozwoju, a nawet kasty. Przewód pokarmowy biegnie wzdłuż ciała i składa się z trzech głównych części, w których znajdują się parzyste gruczoły ślinowe oraz zbiorniki ślinowe.
Jelito przednie, wyścielone jest naskórkiem chroniącym je przed twardym pokarmem i obejmuje jamę gębową, gardziel oraz wole, które magazynuje pożywienie. Trawienie rozpoczyna się już w jamie gębowej za pomocą enzymów zawartych w ślinie. Silne mięśnie gardzieli pompują płyn do jamy gębowej, umożliwiając niektórym owadom pobieranie pokarmu w postaci płynów, na przykład krwi lub soków z naczyń przewodzących ksylem i łyko u roślin. Po opuszczeniu wola, jedzenie trafia do jelita środkowego, gdzie odbywa się większość procesu trawienia. Mikroskopijne wypustki, tzw. mikrokosmki, zwiększają powierzchnię ściany jelita, co umożliwia lepsze wchłanianie składników odżywczych.
W jelicie tylnym niestrawione resztki pokarmowe są łączone z kwasem moczowym, tworząc suche granulki kałowe. Owady mogą mieć od jednej do kilkuset cewek Malpighiego, które usuwają odpady azotowe z hemolimfy i regulują równowagę osmotyczną. Odrzuty są transportowane bezpośrednio do przewodu pokarmowego.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Insect [dostęp: 28.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Alina Zienowicz. Licencja: CC BY-SA 3.0.
