Żebropławy (Ctenophora) to typ dwuwarstwowych zwierząt bezkręgowych, które zamieszkują wody morskie i oceaniczne na całym świecie. Nazwa pochodzi z języka greckiego: „κτείς” (kteis) oznacza grzebień, a „φέρω” (pherō) – nieść, co nawiązuje do charakterystycznych rzędów rzęsek, które służą im do pływania. Dawniej, ze względu na podobieństwo do meduz, wraz z parzydełkowcami zaliczane były do jamochłonów – nie mają jednak komórek parzydełkowych. Prowadzą pelagiczny tryb życia.
Dorosłe osobniki, w zależności od gatunku, mogą osiągać rozmiary od kilku milimetrów do nawet 1,5 metra. Obecnie rozpoznano jedynie 186 żyjących gatunków tych organizmów. Ich ciało składa się z galaretowatej substancji, która jest otoczona zewnętrzną powłoką zbudowaną z dwóch warstw komórkowych. Wewnętrzna warstwa komórek wyścieła jamę ciała. Można wyróżnić różnorodne formy żebropławów: owalne cydypidy, które posiadają parę wysuwanych macek służących do chwytania zdobyczy; płaskie platyctenidy, często pozbawione charakterystycznych grzebieni rzęskowych; oraz beroidy, wyróżniające się dużymi otworami gębowymi.
Prawie wszystkie żebropławy są drapieżnikami, polującymi na organizmy o różnych rozmiarach; od mikroskopijnych larw i wrotków po dorosłe formy drobnych skorupiaków. Wyjątkiem są młode dwóch gatunków, które żyją jako pasożyty na salpach, na których żerują także dorosłe osobniki.
Opis
Pomimo stosunkowo niewielkiej liczby gatunków, żebropławy wykazują dużą różnorodność w budowie ciała. Gatunki przybrzeżne muszą być wytrzymałe, przystosowane do silnych fal i unoszących się cząsteczek osadów. Osobniki oceaniczne z kolei są tak delikatne, że ich pozyskanie w całości do badań naukowych stanowił olbrzymie wyzwanie.
Ich ciało wykazuje niemal promienistą symetrię, gdzie główną osią jest linia przebiegająca od otworu gębowego do końca przeciwległego. Jednak ze względu na to, że tylko dwa kanały w pobliżu statocysty kończą się otworami odbytowymi, zwierzęta te nie mają symetrii lustrzanej. Wiele z nich wykazuje jednak symetrię obrotową – innymi słowy, obracając się w półokręgu, wyglądają tak samo jak na początku.
Cechy wspólne
Żebropławy wykazują dużą różnorodność form ciała. Należą do nich np. spłaszczone platyctenidy zamieszkujące głębiny morskie, u których większość dorosłych osobników nie posiada grzebieni rzęskowych. W przeciwieństwie do nich przybrzeżne beroidy nie mają czułków i polują na innych przedstawicieli gatunku, wykorzystując swoje ogromne otwory gębowe uzbrojone w duże, usztywnione rzęski, które pełnią funkcję zębów. Ta adaptacja umożliwia im efektywne chwytanie i trawienie zdobyczy, co czyni je wyjątkowymi drapieżnikami w ekosystemie.
Warstwy ciała
Podobnie jak u parzydełkowców (meduzy, ukwiały itp.), ciało żebropławów zawiera relatywnie grubą, galaretowatą mezogleję umieszczoną między dwiema warstwami nabłonka. Składa się ona z połączonych komórek oraz błony podstawnej, którą wydzielają.
Zewnętrzna warstwa epidermy składa się z komórek czuciowych, komórek wydzielających śluz ochronny oraz komórek śródmiąższowych. W wyspecjalizowanych częściach ciała obecne są również koloblasty, które znajdują się wzdłuż powierzchni czułków i służą do chwytania zdobyczy, oraz komórki wyposażone w duże rzęski, odpowiedzialne za poruszanie się. Dodatkowo warstwa ta zawiera sieć nerwową oraz mioepitelialne komórki pełniące funkcję mięśni.
Wewnętrzną jamę ciała tworzy: otwór gębowy, który może być zamykany przez mięśnie, gardziel („przełyk”) – szerszy obszar pełniący funkcję żołądka oraz system wewnętrznych kanałów. Rozgałęziają się one przez mezogleę do najbardziej aktywnych części zwierzęcia: otworu gębowego i gardzieli, korzeni czułków (jeśli są obecne), wzdłuż dolnej strony każdego rzędu grzebieni rzęskowych oraz czterech gałęzi wokół kompleksu zmysłowego na przeciwległym końcu ciała. Dwa z nich kończą się otworami odbytowymi. Wewnętrzna powierzchnia jamy ciała jest wyścielona nabłonkiem zwanym gastrodermą. Otwór gębowy i gardziel mają zarówno rzęski, jak i dobrze rozwinięte mięśnie. Gastroderma różni się w zależności od strony: bliższa otworowi gębowemu zawiera komórki odżywcze przechowujące substancje w wakuolach, komórki rozrodcze produkujące jaja lub plemniki oraz fotocyty, wytwarzające bioluminescencję. Dalsza strona pokryta jest rzęskami cyrkulującymi wodę przez kanały. W niektórych miejscach znajdują się rozetki rzęskowe — pory otoczone podwójnym okręgiem rzęsek, które łączą się z mezogleą.
Karmienie, wydalanie i oddychanie
Połknięta ofiara rozpuszcza się w gardzieli pod wpływem działania enzymów i skurczów mięśniowych. Powstała w ten sposób zawiesina jest transportowana przez system kanałów za pomocą ruchów rzęsek, a następnie trawiona przez komórki odżywcze. Rozetki rzęskowe mogą pomagać w dostarczaniu składników odżywczych do mięśni w mezoglei. Pory odbytu usuwają niechciane drobne cząstki, ale większość odpadów jest wydalana poprzez regurgitację przez otwór gębowy.
Niewiele wiadomo o tym, w jaki sposób żebropławy pozbywają się produktów przemiany materii wytwarzanych przez komórki. Rozetki rzęskowe w gastrodermie mogą pomagać w usuwaniu odpadów, a także regulować wyporność zwierzęcia poprzez pompowanie wody do mezoglei lub jej wypompowywanie.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Ctenophora [dostęp: 27.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Domena publiczna. Licencja: Domena publiczna
