Skąponogi (Pauropoda), zwane też skąpotchawcami, są niewielkimi stawonogami zaliczanymi do podtypu wijów (Myriapoda). Szacuje się, że do gromady skąponogów należy około 900 gatunków, pogrupowanych na 12 różnych rodzin. Większość tych zwierząt zamieszkuje glebę. Skąpotchawce z wyglądu przypominają stonogi. Niektórzy naukowcy uważają, że zwierzęta te są blisko spokrewnione z drobnonogami (Symphyla).
Anatomia
Skąponogi odznaczają się niewielkimi rozmiarami. Ich miękkie ciała o cylindrycznym kształcie osiągają zazwyczaj długość od 0,3 do 2 mm. Zwierzęta te nie mają oczu, dysponują jednak narządami zmysłowymi umożliwiającymi im odbieranie bodźców świetlnych. Ich charakterystyczną cechą jest brak serca oraz układu krążeniowego. Do podstawowych cech pozwalających odróżnić od siebie przedstawicieli poszczególnych gatunków skąponogów należą różnice w budowie płytki analnej.
Ciała skąpotchawców mają budowę segmentową. Powierzchnię segmentów pokrywają brzuszne worki tchawkowe, z których powstają struktury podobne do tych występujących u drobnonogów. Każdy segment ciała wyposażony jest także w pięć par długich włosków czuciowych (trichobothria). Na głowach skąponogów znajduje się jedna para brązowych lub szarych czułków, w skład których wchodzi kilka członów nasadowych. Z tych członów wyrastają dwie krótkie gałązki uwieńczone delikatnymi biczykami.
Odkrycie
Do odkrycia pierwszego gatunku skąponogów Pauropus huxleyi doszło w 1866 roku w Londynie. Czynu tego dokonał lord Avebury. W 1870 roku odnotowano obecność tych zwierząt w Ameryce Północnej. Na tej podstawie stwierdzono, że zasięg występowania skąpotchawców jest znacznie szerszy niż pierwotnie przypuszczano.
Systematyka
Skąponogi dzielą się na dwa rzędy: Hexamerocerata oraz Tetramerocerata. Do Hexamerocerata należy jedna rodzina (Millotauropodidae), w obrębie której wyróżnia się jeden rodzaj oraz osiem gatunków zwierząt. Natomiast Tetramerocerata jest bardziej zróżnicowana. Rząd ten obejmuje jedenaście rodzin, takich jak Pauropodidae, Brachypauropodidae oraz Eurypauropodidae. Najliczniej reprezentowana jest rodzina Pauropodidae, w ramach której wyodrębnia się 27 rodzajów i 814 gatunków zwierząt.
Dorosłe osobniki z rzędu Tetramerocerata mają teleskopowy, czterosegmentowy trzon czułkowy, sześć tergitów oraz od ośmiu do dziesięciu par nóg. Ciała tych skąponogów zazwyczaj są ubarwione na biało lub brązowo. Tetramerocerata występują powszechnie na wszystkich kontynentach.
Z kolei gatunki z rzędu Hexamerocerata wyróżniają się sześcioczęściowym trzonem czułkowym. Ich przedstawiciele mają dwanaście tergitów i jedenaście par nóg odchodzących od białego tułowia. Zwierzęta te żyją głównie w regionach tropikalnych.
Rozmnażanie i rozwój
Skąpotchawce są rozdzielnopłciowe. Samce i samice nie kopulują ze sobą. Osobniki płci męskiej składają w ziemi pakiety spermy, które następnie zostają wchłonięte przez samicę. Zapłodnione jaja rozwijają się w glebie. Niektóre skąponogi rozmnażają się poprzez dzieworództwo. Tę formę rozrodu zwykle obserwuje się u osobników, które żyją w trudnych warunkach środowiskowych.
Zarodek przed wykluciem znajduje się na przejściowym etapie poczwarki. Po opuszczeniu jaja przechodzi w pierwsze larwalne stadium. Larwy przed osiągnięciem dojrzałej formy wielokrotnie linieją. Po zakończeniu każdego takiego procesu pojawia się u nich nowa para nóg. U Tetramerocerata larwy pierwotnie mają trzy pary nóg, a dorosłe osobniki dysponują dziewięcioma parami odnóży. Natomiast u Hexamerocerata liczba nóg zwiększa się stopniowo od sześciu w pierwszym stadium larwalnym do jedenastu u dojrzałych form. Taki sposób rozwoju nazywany jest hemianamorfozą. U dorosłych osobników także występuje linienie, ale nie wiąże się już ono ze zwiększaniem liczby par odnóży ani segmentów.
Zachowanie i dieta
Skąpotchawce przemieszczają się w ziemi w szybkim tempie, często zmieniając kierunek. Zwykle poruszają się wzdłuż korzeni drzew i szczelin w ziemi. Światło działa na skąponogi odstraszająco. Organizmy te bytują głównie w glebie, tworząc niewielkie skupiska (poniżej 100 osobników na metr kwadratowy). Można je także spotkać w ściółce i pod opadłymi z drzew liśćmi. Żywią się głównie pleśnią, grzybami, niekiedy też włośnikami korzeni roślin.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Pauropoda [dostęp: 23.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Andy Murray. Licencja: CC BY-SA 3.0.
