Pierścienice (Annelida) – bezkręgowce o wydłużonym ciele podzielonym na segmenty. To jeden z głównych typów zwierząt pierwoustnych. Zaliczane są one do lofotrochorowców (Lophotrochozoa). Gromada obejmuje ponad 22 tysiące istniejących gatunków, takich jak wieloszczety, dżdżownice i pijawki. Zasiedlają różnorodne ekosystemy — morskie, słodkowodne oraz wilgotne środowiska lądowe. Są obustronnie symetryczne, trójwarstwowe i celomatyczne. Posiadają parapodia, które wykorzystują głównie do poruszania się.
Tradycyjnie pierścienice dzielono na wieloszczety, skąposzczety (do których należą dżdżownice) oraz pijawki. Badania filogenetyczne przeprowadzone w 1997 roku zmieniły tę klasyfikację, uznając pijawki za podgrupę skąposzczetów, a skąposzczety za część wieloszczetów. Ponadto, grupy takie jak Pogonophora, Echiura i Sipuncula, wcześniej uznawane za oddzielne typy, są teraz traktowane jako podgrupy wieloszczetów. Pierścienice są zaliczane do nadtypu Lophotrochozoa, który obejmuje również mięczaki, ramienionogi i wstężnice.
Podstawowa forma pierścienic składa się z segmentów. Każdy z nich zawiera podobny zestaw narządów. W większości wieloszczetów segmenty te są zaopatrzone w parapodia, które umożliwiają poruszanie się. W niektórych gatunkach z dobrze rozwiniętymi septami krew krąży w obrębie naczyń krwionośnych, a segmenty z przodu ciała są wyposażone w mięśnie pełniące funkcję serca. Skąposzczety, takie jak dżdżownice, pełnią kluczową rolę w ekosystemach, spulchniając glebę i wzbogacając ją w składniki odżywcze.
Cechy wyróżniające
Pierścienice nie posiadają jednej cechy, która jednoznacznie odróżniałaby je od innych bezkręgowców. Charakteryzują się jednak unikalnym zestawem cech. Ich ciała są długie i podzielone na segmenty, które zewnętrznie oddzielone są płytkimi, pierścieniowatymi zwężeniami, zwanymi pierścieniami. Wewnątrz rozdzielają je przegrody — u niektórych gatunków są one jednak niekompletne, a w kilku przypadkach całkowicie ich brakuje. Każdy segment co prawda posiada swój własny zestaw narządów, ale dzielić muszą układ pokarmowy, krwionośny i nerwowy. Sprawia to, że są ze sobą ściśle powiązane i zależne od siebie.
Ciało pierścienic pokrywa naskórek (powłoka zewnętrzna), która nie zawiera komórek. Jest on zbudowany z elastycznego, ale wytrzymałego kolagenu i nie linieje. Większość tych organizmów posiada zamknięty układ krwionośny, w którym krew krąży w pełni w obrębie naczyń krwionośnych.
Opis
Ciało pierścienic składa się z segmentów, które są praktycznie identyczne; posiadają ten sam zestaw wewnętrznych narządów i zewnętrznych szczecinek (z gr. χαιτη, oznaczające „włosy”) oraz w niektórych przypadkach, także przydatków. Jednak przednia i tylna część ciała nie są uznawane za prawdziwe segmenty, ponieważ nie zawierają standardowych zestawów organów i rozwijają się inaczej niż tzw. segmenty właściwe. Najbardziej wysunięta do przodu część — prostomium (z gr. προ- oznaczające „przed” i στομα, czyli „usta”), zawiera mózg i narządy zmysłów, podczas gdy tylna, zwana pygidium (z gr. πυγιδιον, oznaczające „mały ogon”) lub periproct, mieści odbyt, który zazwyczaj znajduje się na spodniej stronie ciała.
Segmenty pierścienic rozwijają się jeden po drugim z obszaru wzrostu znajdującego się tuż przed pygidium — najmłodszy segment znajduje się bezpośrednio przed tą strefą, podczas gdy peristomium jest najstarszym z nich. Wzorzec ten nazywany jest wzrostem teloblastycznym. Niektóre grupy tych organizmów, w tym wszystkie pijawki, mają stałą maksymalną liczbę segmentów, podczas gdy inne dodają je przez całe życie.
Nazwa typu pochodzi od łacińskiego słowa „annelus”, oznaczającego „mały pierścień”.
Układ nerwowy i zmysły
Układ nerwowy pierścienic tworzy zazwyczaj pierścień wokół gardzieli. Składa się on z pary zwojów umieszczonych nad i przed gardzielą, które są połączone nerwami z drugą parą zwojów znajdującą się pod nią. U wieloszczetów mózg znajduje się w prostomium, podczas gdy u skąposzczetów i pijawek umiejscowiony jest w peristomium lub czasami w pierwszym segmencie za prostomium. U bardziej ruchliwych i aktywnych wieloszczetów jest on powiększony i bardziej złożony, zawierając widoczne obszary odpowiadające tyłomózgowiu, śródmózgowiu i przodomózgowiu.
Podobnie jak u stawonogów, każde włókno mięśniowe pierścienic jest kontrolowane przez więcej niż jeden neuron, a szybkość i siła jego skurczu zależy od efektu połączonego działania wszystkich neuronów. Większość tych organizmów posiada w pniach nerwowych długie aksony (włókna wyjściowe komórek nerwowych), których duża średnica zmniejsza opór, co umożliwia wyjątkowo szybkie przekazywanie sygnałów. Dzięki temu pierścienice mogą błyskawicznie skracać swoje ciała, co pozwala im uciekać przed zagrożeniami. Badania wykazały, że przecięcie aksonów uniemożliwia szybką ucieczkę, ale nie wpływa na normalne poruszanie się zwierząt.
Receptory pierścienic to głównie pojedyncze komórki, które wykrywają światło, substancje chemiczne, fale ciśnienia i kontakt. Znajdują się one na głowie, przydatkach (jeśli występują) oraz innych częściach ciała. Narządy karkowe, występujące tylko u wieloszczetów, to parzyste, rzęskowate struktury, które prawdopodobnie pełnią funkcję chemoreceptorów. Niektóre wieloszczety mają różne typy oczu. Posiadają oczka proste, nazywane ocelli służące do wykrywania kąta padania światła. Mają też bardziej złożone oczy, podobne do ludzkich lub zwierzęcych, które prawdopodobnie potrafią tworzyć obrazy.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Annelid [dostęp: 24.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: West Brom 4ever. Licencja: domena publiczna.
